Modlin – Koszary obronne twierdzy

Budynek ma 2250 m długości i zdarzało się, że w czasie pokoju mieszkało w nim do 20 tys. ludzi, a podczas oblężenia mógł on służyć jako schronienie (według różnych źródeł) nawet dla 60-100 tys. ludzi! Budynek pełnił funkcję obronną, ale był też zarazem obiektem koszarowym, w którym z początku mieszkało 20 tys. żołnierzy. Ponieważ współczesne normy zakwaterowania w koszarach przypadające na jednego żołnierza zwiększyły się, to po wojnie w budynku Cytadeli mieszkało już tylko 15 tys. żołnierzy. Ta ilość wojska wystarczała na sformowanie 18 jednostek wojskowych stacjonujących w tym największym budynku koszarowym Europy do stycznia 2000 r – opowiada pan Stanisław, miejscowy przewodnik PTTK. Do 2000 r. obiekt ten znajdował się na terenie wojskowym i z tych względów nie nadawano mu rozgłosu. I choć Modlin, będący największym polskim garnizonem wojskowym w czasach PRL-u, nie był miastem zamkniętym – to turyści nie mieli dostępu do większości znajdujących się tu historycznych budowli obronnych, w tym do Cytadeli. Budynek Cytadeli posiada ponad 50 tys. m2 powierzchni użytkowej i ponad 560 tys. m3 kubatury. Oznacza to, że powierzchnia użytkowa Cytadeli Twierdzy Modlin jest prawie trzy razy większa od powierzchni Zamku w Malborku (łączna powierzchnia Zamku Wysokiego, Średniego, Pałacu Wielkich Mistrzów i Podzamcza to 18 tys. m2) i jest 6,5 razy większa od powierzchni zabudowań Pałacu Królewskiego na Wawelu (7600m2). Teren Cytadeli z biegnącymi wzdłuż jej murów drogami obejmuje aż 55 hektarów powierzchni, a łączna powierzchnia budynku i wybudowanych w późniejszym czasie innych zabudowań na terenie ogromnego dziedzińca wynosi 58,8 tys. m2.

Piotr Oleńczak w swojej książce „Twierdza Modlin – Przewodnik Historyczny” pisze „…jeżeli weźmiemy pod uwagę, że tylko w latach 1811 – 1812 użyto do budowy twierdzy 6,5 mln cegieł (posłużyły one do wybudowania kilku obiektów: Bramy Północy, Reduty Napoleona oraz do budowy murowanego oskarpowania wału), łatwo sobie wyobrazić jak ogromne ilości cegieł posłużyły do rosyjskiej rozbudowy trwającej kilkadziesiąt lat… Szacunkowo można je określić na 200 milionów cegieł”. Większość z tych 200 mln cegieł posłużyła właśnie od budowy Cytadeli, która jest głównym i największym obiektem Twierdzy Modlin. Bernard Jesionowski, kierownik Działu Konserwacji Zamku w Malborku szacuje, że do zbudowania największej budowli obronnej w średniowiecznej Europie jaką jest malborska twierdza zużyto zaledwie 35-50 mln sztuk cegieł. Gigantyczny budynek jest położony w wyjątkowo pięknym i malowniczym miejscu – na północnym brzegu Narwi w miejscu, gdzie rzeka ta łączy się z Wisłą, w bezpośrednim sąsiedztwie piaszczystych wysp, gęstych lasów i malowniczych ruin zabytkowego spichlerza. Indywidualne zwiedzanie Cytadeli jest utrudnione, ponieważ obiekt częściowo jest jeszcze w posiadaniu wojska, a częściowo jest w dyspozycji Agencji Mienia Wojskowego. Najlepiej więc skontaktować się z miejscowym oddziałem PTTK lub Lokalną Organizacją Turystyczną Trzech Rzek i umówić na zwiedzanie z przewodnikiem. Cytadela ma kształt nieregularnego, wyciągniętego sześciokąta, przypominającego literę D. Poszczególne boki koszarowca zamykają wielki, wewnętrzny dziedziniec, porośnięty sporą ilością drzew. Wzdłuż brzegu Narwi ciągnie się najdłuższy blok Cytadeli o długości ok. jednego kilometra. Jego krańce wieńczą dwie wieże oddalone od siebie o 950 m: Czerwona zwana też Tatarską (zbudowana z czerwonej cegły) i Biała (otynkowana).  Wieża Biała miała funkcję obserwacyjno-obronną. Tu mieściły się stanowiska artyleryjskie i stąd kontrolowano zachowanie się żołnierzy na koszarowym dziedzińcu. Na Wieży Czerwonej wznoszącej się na wysokość 45 m nad lustro przepływającej w pobliżu Narwi, znajdował się telegraf optyczny. Za 3 zł można wykupić bilet na Więżę Czerwoną. Z jej tarasu rozciągają się wspaniałe widoki na centralną część twierdzy wraz z budynkiem Cytadeli oraz otaczającą je okolicę.Zewnętrzna strona budynku koszar miała strzelnice artyleryjskie, natomiast strona wewnętrzna była wykorzystywana na izby żołnierskie. Z czasem również po stronie zewnętrznej urządzono izby żołnierskie, a otwory strzelnicze zastąpiono normalnymi oknami. Pierwotnie budynek Cytadeli posiadał osiem bram. Trzy z nich później zamurowano.Koszary ogrzewane były okrągłymi piecami, pokrytymi blachą. W niektórych pomieszczeniach Cytadeli takie piece zachowały się do dziś. Twierdza Modlin przemianowana w 1834 r. przez Rosjan na Nowogieorgijewsk była chętnie odwiedzana przez kolejnych carów.

– „Na terenie twierdzy (cytadeli) wybudowano reprezentacyjny pałacyk, w którym mieściły się carskie pokoje. Carskie komnaty mieściły się też w nieistniejącej dziś części koszar przy Wieży Iwanowskiej (Tatarskiej). Car mógł podziwiać wspaniałe widoki Wisły i Narwi z długiego balkonu umieszczonego na ostatniej kondygnacji budynku. Na dziedzińcu twierdzy zbudowano też prawosławny sobór pod wezwaniem patrona twierdzy, św. Jerzego Zwycięzcy” – pisze w swoim przewodniku Piotr Oleńczak.

Cytadela miała kazamaty, w których przechowywano broń oraz znajdowało się więzienie. Według źródeł historycznych, np. w okresie Powstania Styczniowego, w twierdzy zmagazynowanych było ok. 30 tys. karabinów, które powstańcy zamierzali zdobyć. Kazamaty cytadeli nie służyły tylko do wymierzania kary niesfornym żołnierzom. Przetrzymywano w nich również więźniów politycznych. Jednocześnie mogły pomieścić 700 więźniów i cieszyły się podobnie złą sławą jak więzienie Cytadeli Warszawskiej. Nieznane są przykłady udanej ucieczki z tutejszych kazamatów… W 1847 r. na dziedzińcu cytadeli wybudowano piękną, neogotycką wieżę ciśnień zaopatrującą koszary w wodę. Ponieważ wielki budynek koszarowy początkowo nie był skanalizowany na przełomie lat 1899/1900 na ogromnym dziedzińcu wybudowano piętnaście okrągłych, murowanych budynków pełniących funkcje zbiorowych latryn, każda o powierzchni ok. 100 m2. W 1922 r. wybudowano także własną elektrownię. Z czasem dobudowywano na ogromnym dziedzińcu Cytadeli kolejne budynki gospodarcze (m.in. stajnie, garaże, warsztaty) i budynki biurowe (ostatnie w 1983 r.).

Z biegiem lat budynek cytadeli modernizowano i unowocześniano. W 1877 wyposażono koszary w telegraf elektryczny, a od 1885 r. instalowano telefony.

Gdy spacerujemy wzdłuż budynku, nie sprawia on imponującego wrażenia. Wygląda jak przeciętny blok mieszkalny, którego poszczególne fragmenty są różnej wysokości – od jednego do trzech pięter. Imponuje zaś długość poszczególnych jego boków, choć pełnej długości budynku nie da się objąć wzrokiem, gdyż ma on kształt sześciokąta. Taką możliwość daje jedynie widok z tarasu Wieży Czerwonej.

Koszarowiec zbudowany jest z czerwonej cegły z licznymi śladami po ostrzale artyleryjskim i z broni maszynowej. To pamiątka walk obronnych toczonych we wrześniu 1939 r. Na niektórych odcinkach budynek jest otynkowany. Okna na parterze są obecnie zaślepione pancernymi płytami i chronią obiekt przed szabrownikami. W górnych kondygnacjach trudno wypatrzyć całą szybę. Z pewnością  miejscowa młodzież miała niezłą zabawę przy ich wybijaniu, zważywszy ilość okien liczonych w setki, a może nawet i tysiące.W zależności od miejsca, budynek Cytadeli ma od 2 do 5 kondygnacji (łącznie z podziemiami) i jest szeroki na ok. 20 m o czym najłatwiej przekonać się przechodząc przez jedną z bram. Zmienna ilość kondygnacji niezwykle długiego koszarowca wynika z chęci utrzymania przez architektów jednego poziomu Cytadeli budowanej w bardzo pofałdowanym terenie.Wewnątrz budynku jest ok. 800 pomieszczeń (izb żołnierskich, sal szkoleniowy, magazynów, pomieszczeń socjalnych, itp.). Obiekt posiada też podziemne kondygnacje, w których mieścił się areszt i liczne schrony. Dzieje Twierdzy Modlin są bardzo złożone. W ciągu 200 lat budowały ją i stacjonowały w niej armie: francuska, polska, rosyjska i niemiecka. Wielokrotnie była oblegana na przemian przez Rosjan i Niemców, a broniły jej wojska: francuskie, polskie, saskie, wirtemberskie i rosyjskie.

Rozkaz o jej budowie wydał 1 grudnia 1806 r. Napoleon Bonaparte i wkrótce stała się główną twierdzą Księstwa Warszawskiego. 1 grudnia 1813 r. – po klęsce Napoleona pod Lipskiem – Modlin poddaje się. Do 1830 r. jest on twierdzą Królestwa Polskiego. Od 1831 r. przechodzi w ręce Rosjan. Wkrótce staje się ulubionym miejscem odwiedzin rosyjskich carów, którzy przyjeżdżali tu wielokrotnie. W trakcie I wojny światowej, latem 1915 r. Rosjanie po 85 latach władania Twierdzą Modlin, w wyniku oblężenia przez Niemców podpalają Cytadelę i poddają swój 105-tysięczny garnizon.Niemcy zajmują twierdzę do czasu odzyskania niepodległości przez Polskę. W czasie II RP był to jeden z najważniejszych garnizonów Wojska Polskiego. W cytadeli stacjonowało wiele jednostek szkoleniowych m.in. Korpus Kadetów nr 2, Centrum Wyszkolenia Saperów, Warszawskie Centrum Wyszkolenia Broni Pancernych, Szkoła Podchorążych Wojsk Pancernych, szkoleniowy Pułk Pancerny i szkoła marynarzy oraz takie jednostki jak Batalion Mostowy Saperów czy Pułk Saperów Legionów im. Tadeusza Kościuszki. Po zakończeniu II wojny światowej w Cytadeli skoszarowani byli jednocześnie żołnierze 18 jednostek wojskowych, m.in. dwóch pułków podlegających Dowództwu Zgrupowania Jednostek Kolejowych i Drogowych, pułki lotnicze (w tym część Wyższej Oficerskiej Szkoły Lotniczej w Dęblinie) i jednostka przeciwlotnicza oraz Oficerska Szkoła Broni Pancernej.

Twierdza Modlin była miejscem znaczących walk w wojnie polsko – bolszewickiej 1920 r. i kampanii obronnej września 1939 r. W trakcie II wojny światowej twierdzę zajmowali hitlerowcy, a od jej zakończenia do 2000 r. stacjonowało tu 15tys. żołnierzy Wojska Polskiego. Dziś w tym ogromnym budynku nie ma już wojska. Po izbach żołnierskich i innych pomieszczeniach koszarowych hula wiatr wpadający przez powybijane szyby. Opustoszały, gigantyczny budynek robi obecnie nieco przygnębiające wrażenie. Od stycznia 2000 r. kiedy zlikwidowano znajdujące się tu jednostki i odesłano do cywila 15 tys. żołnierzy, ogromny koszarowiec stoi opustoszały i niszczeje. Przez wiele lat grasowali tu złomiarze, wyrywając z budynku wszelkie metalowe elementy wyposażenia i kable..

 [http://poznajpolske.onet.pl/mazowieckie/cytadela-twierdzy-modlin-najdluzszy-budynek-europy/5zcdg]v