Warszawa – Śródmieście Północne -pierwszy w Warszawie wysokościowiec, PASTa

PAST (alternatywne formy: Pasta, PAST-a, do 1922 Cedergren) – to pierwszy w Warszawie wysokościowiec, wczesnomodernistyczny gmach, położony przy Zielnej 39, wybudowany w latach 1907-1910 przez Bronisława Brochwicz-Rogoyskiego dla towarzystwa telefonicznego „Cedergren”, przejęty w 1922 roku przez Polskę Akcyjną Spółkę Telefoniczną, skąd wzięła się jej skrótowa nazwa PAST oraz popularna Pasta.

Pierwotnie w tym miejscu znajdowała się dwupiętrowa kamieniczka. Posiadające sąsiednią kamienicę Towarzystwo Telefoniczne Cedergren postanowiło z braku miejsca wybudować obok swoją nową siedzibę, zakupiło więc starą kamienicę i w jej miejscu wybudowało nowoczesny, wczesno modernistyczny gmach wg projektu Bronisława Brochwicz-Rogoyskiego oraz Izaaka Classona, szwedzkiego architekta. Budowa nowego gmachu, wzorowane na średniowiecznej wieży, ruszyła w 1907, a zakończyła się w 1910 roku. Umieściła się w nim centrala telefoniczna Cedergrena. Był to pierwszy w Warszawie wysokościowiec, najwyższy budynek aż do wybudowania Prudentialu na placu Napoleona. W momencie oddania do użytku był najwyższym budynkiem w całym Imperium Rosyjskim. W 1922 roku, w wyniku wygaśnięcia umowy co do prowadzenia sieci telefonicznej siedzibę Cedergrenu przejęła Polska Akcyjna Spółka Telefoniczna. W 1934 roku utracił palmę pierwszeństwa jako najwyższego budynku w Warszawie – przegonił go Prudential. Budynek bardzo ważną rolę pełnił podczas powstania warszawskiego – przez całą pierwszą połowę sierpnia był rękach Niemców, dzięki czemu mogli łatwo obserwować oraz ostrzeliwać  Śródmieście Północne, w szczególności rejon placu Dąbrowskiego. Wielokrotne szturmy powstańców kończyły się fiaskiem aż do 20 sierpnia 1944, kiedy to Batalion Kiliński zaatakował broniących się w budynku Niemców mieszanką ropy i benzyny wystrzeliwaną na wysokość pierwszego i drugiego piętra za pomocą strażackiej sikawki, po czym zapalano ją. Równocześnie z sąsiedniej kamienicy powstańcy dokonali wyłomu i wtargnęli do budynku. Ten szturm był udany, Niemcy ponieśli spore straty. Wkrótce na szczycie zawisła biało-czerwona flaga .Gmach mocno zrujnowany w wyniku działań wojennych, został odbudowany dopiero na przełomie lat 50. i 60. XX wieku z nielicznymi zmianami. Budynek został wpisany na listę obiektów zabytkowych (wraz z sąsiednią kamienicą) 1 lipca 1965 roku pod numerem 757.  9 listopada 2000 został przekazany środowiskom kombatanckim, w których imieniu budynkiem administruje Fundacja Polskiego Państwa Podziemnego. W 2003 roku na szczycie umieszczono znak Polski Walczącej.

[Warszawikia]